Bu yazının amacı, suiistimalin günümüzde nasıl tanımlandığını, suiistimalin önlenmesi ve tespit edilmesinin neden küresel bir mesele olduğunu ortaya koymak ve suiistimalin tespit edilmesi ve önlenmesinin ana yollarını tanıtmaktır.
Suiistimalin, küçük çalışan hırsızlığından, sonuçsuz davranıştan, şirket varlıklarının zimmete geçirilmesinden ve hileli finansal raporlamaya kadar değişebileceği görülebilir. Bu tür eylemlerin şirketin piyasa değeri, itibarı üzerinde güçlü olumsuz etkileri olabilir ve şirketin stratejik hedeflerine ulaşma gücünü azaltır. Yakın zamanda, Enron ve WorldCom gibi kamuoyunun dikkatini çeken çok sayıda vaka var, bunlar hileli ve aldatıcı haberciliğin etkisi konusunda herkesin farkındalığını artırmış durumda. Bu nedenle çok sayıda şirket, suiistimalin oluşumunu önlemek ve tespit etmek için ciddi önlemler alma konusunda daha proaktif olmaya başladı.
Suiistimal tehlikesi, önleme, caydırıcılık ve tespit önlemlerinin etkili bir kombinasyonu ile en aza indirilebilir. Bu makalenin geri kalanında daha ayrıntılı olarak açıklayacağım gibi, suiistimali tespit etmek çok zor olabilir. Tespit araçları daha karmaşık hale geldikçe, dolandırıcılık yapma yolları da zorlaşmakta. Bu nedenle her şirket, suiistimal olasılığını kesinlikle azaltabilecek suiistimal önleme ve işyerinde suiistimalin tespit edileceği ve suç işleyenlerin cezalandırılacağı bir ortam yaratabilecek suiistimal tespiti üzerinde güçlü bir şekilde durmalıdır. Ayrıca, dolandırıcılığı önleme maliyetleri, dolandırıcılık tespiti ve soruşturması için gereken zamandan ve paradan daha ucuzdur.
TANIM
Suiistimali tanımlamak göründüğünden daha zor olabilir ve günlük hayatta çok sık duyduğumuz tabirlerden biridir. Oysa iş dünyasında suiistimalden kastedilen biraz farklı olabilir. Suiistimalin tutarlı anlamını ve kesin tanımını bulmak, onu anlamak için çok önemlidir. Bu nedenle nelerin suiistimal olarak kabul edildiğine dair birkaç yasal tanım sunalım.
İngiltere’de suiistimal/dolandırıcılık, 2006 tarihli Dolandırıcılık Yasası'nda tanımlanmıştır. Dolandırıcılık Yasası 2006, Bölüm 35'e ilişkin açıklayıcı notlarda, dolandırıcılığın gerçekleştirilebileceği çeşitli yollar olduğu görülebilir, örneğin:
Yanlış beyan yoluyla (kişi, diğer tarafa zarar vermek veya zarara uğratmak için açık bir niyetle dürüst olmayan ve yanlış beyanda bulunmalıdır),
Bilgileri ifşa etmemekle (yasal olarak ifşa etmekle yükümlü olduğunuz başka bir kişiye önemli bir bilgiyi ifşa etmemek dolandırıcılık olarak kabul edilir),
Pozisyonun kötüye kullanılması (ayrıcalıklı pozisyonun kötüye kullanılması, bu pozisyon sayesinde bir kişinin bir başkasının mali çıkarlarını koruması ve bu pozisyonlara karşı hareket etmemesi beklenir),
Dürüst olmayan bir şekilde (maddi veya fikri) mülkiyet kazanmak veya kaybetmek, dolandırıcılıkta kullanılabilecek eşyalara sahip olmak, dolandırıcılıkta kullanılmak üzere ürünler yapmak veya tedarik etmek (örneğin sahte para kazanmak için makineler üretmek),
Serbest tüccar tarafından gerçekleştirilen hileli işlere katılarak (şirketler mevzuatına göre hileli ticaret),
Bir şirket tarafından yürütülen hileli işlerde yer almak, dürüst olmayan bir şekilde hizmet almak (örneğin ödeme yapmaktan kaçınmak) ve
Şirket yetkililerinin şirket tarafından işlenen suçlar için sorumluluğu (bir kişinin sorumlu olduğu belirli bir kurumsal rolü varsa, bu genellikle direktörler, müdürler vb. için geçerlidir).
ABD'de tüketici dolandırıcılığı, sigorta dolandırıcılığı, kurumsal dolandırıcılık vb.. gibi birçok alanda dolandırıcılığı düzenleyen çok sayıda eyalet ve federal yasalar var. ABD'de bilgilerin ifşa edilmemesi dolandırıcılığı, ihmal veya 'ifşa edilmemesi diğer beyanları yanıltıcı hale getiren önemli gerçekleri beyan etmede kasıtlı başarısızlık' olarak yorumlanır. (www.uslegal.com)
Ayrıca, Kanada'da dolandırıcılık suç olarak sınıflandırılır. Kanada Ceza Kanunu, Madde 380 (1) ve 380 (2)'de dolandırıcılığın diğer tarafı manipüle etmek için tasarlanmış herhangi bir hileli davranış olarak kabul edildiği açıkça belirtilmiştir, çünkü bu taraf kendisine değerli bir şey verecektir. Tarafın herhangi bir zarara uğramasına veya zarara uğramasına engel olabilecek bir gerçeği karşı taraftan gizlemek suçun tanımında yer alıyor.
Çağdaş araştırmacılar (Weirich ve Reinstein, 2000; Albrecht ve diğerleri, 1994, 1995) sahtekarlığı kasıtlı aldatma, çalma ve dolandırıcılık, alacaklıların yanıltılması, kamu ve devlet kurumlarının kandırılması vb. olarak tanımlar. Denetim Standartları Beyanı (SAS) No:82 tanımında iki ayrı dolandırıcılık türü olduğu belirtilir:
Hileli finansal raporlama veya yönetim sahtekarlığı (yöneticiler, finansal tabloları değiştirme niyetiyle şişirilmiş karı raporlamaya, varlıkları ve gelirleri abartmaya veya giderleri ve yükümlülükleri olduğundan az göstermeye çalışırlar) ve,
Varlıkların kötüye kullanılması veya çalışan dolandırıcılığı (çalışanlar para veya diğer şirket eşyalarını çalar).
Bu beyan aynı zamanda çalışanın zimmetine para geçirmesi, yönetim dolandırıcılığı, yatırım dolandırıcılığı, satıcı dolandırıcılığı, müşteri dolandırıcılığı ve çeşitli dolandırıcılık gibi farklı dolandırıcılık şemalarına da işaret etmektedir.
SUİİSTİMAL YAPAN KİŞİLERLE İLİŞKİLİ NEDENLER – Dolandırıcılık Üçgeni
Suiistimalin önlenmesi ve tespit edilmesinden sorumlu olan şirket içindeki temel yöntemleri açıklamadan önce, suiistimalcilerin davranışlarını etkileyebilecek psikolojik faktörlerden bahsetmeliyiz.
Hileyi önlemenin en iyi yolunun, hilenin ana itici güçlerinin neler olduğunu anlamak olduğu öne sürülmektedir (Moyes, 1996; Hernan, 2008). Aşağıdaki üç madde en yaygın olan dolandırıcılık üçgeni olarak bilinir.
İhtiyaç – Yöneticinin finansal tablo sahtekarlığı yapması için yeterli baskı yaratan çok sayıda finansal baskı, kumar alışkanlığı veya belki de makul olmayan yüksek getiri beklentileri vardır. Kurumdaki çalışanlar arasındaki baskının bazı uyarı işaretleri sağlaması, iç kontrol anketleri yapılması, yöneticilerle yapılan görüşmeler, ihbar mekanizmalarını çalıştıracak çalışanlarla yapılan iletişimler yoluyla keşfedilebilir.
Fırsat – İnsanlar, organizasyondaki iç kontrol sistemi zayıf olduğunda genellikle suiistimal yapma fırsatları görürler. İç denetçiler ve yöneticiler, suiistimal fırsatlarını azaltmak için zaman zaman çeşitli kontrol türlerinin etkinliğini test etmelidir.
Gerekçe – Suiistimal üçgeninin üçüncü bileşeni, suiistimal faaliyetinin rasyonelleştirilmesidir. Suiistimal faaliyetinin birçok farklı açıklaması ve gerekçesi vardır. Bazı suiistimalciler, hak ettikleri bir terfiyi alamadıkları ve işleri kendi başlarına düzeltmek istedikleri sonucuna varırlar. Diğerleri 'hak ettikleri' primleri alamadıklarını düşünürler ya da eylemlerini 'sadece şirketten borç almak' olarak rasyonalize ederler. Kötü yönetim yapısı ve net olmayan prim sistemi olan şirketlerde risk daha yüksektir. Hernan (2008), dolandırıcılık risklerini zamanında belirlemek ve tespit etmek için yönetim yetkinlikleri, tarafsızlık ve şeffaflığın değerlendirilmesini önermektedir.
Görevi suiistimalin önlenmesi ve tespiti olan bir şirketteki Yönetim, iç kontrol veya diğer herhangi bir dış hizmet şirketi bu faktörlerin farkındaysa, o kuruluş suiistimali tespit ve cezalandırma mekanizmaları geliştirmede kesinlikle daha etkili olacaktır.
SUİİSTİMALİN MALİYETİ
Bir şirket içindeki herhangi bir önleme ve tespit yöntemi tartışılmadan önce, suiistimalin maliyeti açıklanmalıdır, çünkü ancak o zaman suiistimalin ne kadar büyük zararlara yol açabileceğini anladığımızda, iç kontrollerin, denetim komitesinin, yönetimin, iç kontrollerin önemini gerçekten anlayabiliriz.
Suiistimal, her tür ve büyüklükteki şirketi etkileyen küresel bir sorundur. Suiistimal denetçileri Derneği'ne (ACFE) göre, ABD şirketlerinin yıllık gelirlerinin yaklaşık %5'ini dolandırıcılık nedeniyle kaybettiği tahmin ediliyor. Sahtekarlıkların çoğu ipuçlarıyla veya tesadüfen tespit ediliyor. En yaygın dolandırıcılık türleri şunlar:
Varlıkların kötüye kullanılması rapor edilen suiistimallerin %91,5'ini,
Yolsuzluk ise %30,8'ini oluşturuyor,
Mali tablo dolandırıcılığı ise %10,6 çıkmaktadır.
Ortalama kayıp 2 milyon dolar olarak tahmin edilmektedir.
En son büyük dolandırıcılıklar olan Enron (63 milyar dolar) ve WorldCom (107 milyar dolar) yatırımcıların milyarlarca dolar kaybetmesi ile sonuçlandı.
Suiistimalin en büyük mali etkisi küçük işletmelerde gerçekleşmektedir. Gelirlerden (ACFE tarafından tahmin edilen) %7'lik kayıp büyük şirketler için önemlidir, ancak küçük şirketler muhtemelen bu nedenle işi kapatma noktasına sürüklenecek kadar etkilenmektedir. Öte yandan, suiistimal meydana geldiğinde şirketler itibar kaybına da uğrarlar. Paydaşlar bunu bir erken uyarı işareti olarak görebilirler.
Yazının bu bölümü, suiistimalin tespiti ve önlenmesinden sorumlu kurumların ne kadar önemli bir görev olduğunu vurguluyor.
Makalenin ikinci bölümünde suiistimalleri önleme faaliyetlerinden bahsedeceğiz.
Tekrar görüşmek üzere.
Özgür Tezer
MACASSIST Otomotiv Denetim Hizmetleri
